Ostrakismos Nedir?

Üzerlerine isimler kazınmış çanak çömlek (ostrakon) parçaları

Ostrakismos (Çanak Çömlek Mahkemesi), MÖ. 5. yüzyıl Atina'sında gerçekleştirilen bir uygulamanın ismidir. Amacı bir oylama neticesinde yeterli çoğunluğa ulaşılmasının ardından tiranlığa heveslenen kişileri sürgün etmek ve bu sayede demokrasinin varlığını sürdürmekti. Sürgün 10 yıl sürüyordu ve bu sürenin sonunda sürgüne yollanan kişi canına, mallarına veya vatandaşlığına bir zarar gelmeden Atina'ya dönebiliyordu.

Oylama işlemi 500 kişiden oluşan Bule meclisi ve en yüksek idari yetkili olan 9 arkhonun gözetiminde yapılıyordu. Oy verme gizlilik usulüne dayalıydı, oy verenlerin kimliği gizli kalıyordu. Yurttaşlar tiran olmaya niyeti olduğunu düşündükleri kişilerin isimlerini ostrakon (çoğ. ostraka) denilen çanak çömlek parçaları üzerine kazıyarak yazıyorlardı. Daha sonra phylai denilen görevliler oyları topluyor, kimsenin birden fazla oy kullanmasına izin verilmiyordu. Bir kişinin ostrakismos sonucu sürgün edilebilmesi için 6 bin oy yeterliydi. Sürgün kararı kesinleşen kişinin kısa bir süre içerisinde Attika topraklarını terk etmesi gerekiyordu.

Ostrakismos mahkemesi Kleisthenes reformlarıyla gelen yeniliklerden biridir (MÖ. 508/507). Ancak bu mahkeme sonucu sürgüne gönderilen ilk kişi bu reformlardan 20 yıl sonra (MÖ. 487) Kharmos'un oğlu ve eski tiran Hippias'ın bir akrabası olan Hipparkhos isminde birisiydi. Bu durum da ostrakismos uygulamasının Kleisthenes'ten daha sonra başlamış olabileceği konusunda bazı araştırmacıları düşündürmektedir. Ancak Hipparkhos olayı ilk ostrakismos uygulaması değil, ilk başarıya ulaşan, yani sonucunda sürgünün gerçekleştiği ilk ostrakismos oylamasıdır. Dolayısıyla burada asıl dikkat edilmesi gereken konu sürgünün gerçekleşmesi için 6 bin yurttaşın oyunun gerektiğidir. Bu durum ise yukarıda bahsedildiği üzere ilk olarak MÖ. 487 yılında yaşanmıştır. Ostrakismos sonucu sürgüne gönderildiği bilinen son Atinalı ise Hyperbolos'tur (MÖ. 417). Sonrasında uygulama MÖ. 4. yüzyıla kadar sürse de başka hadise görülmemiştir.

Ostrakismos uygulaması eski Atina'nın siyasi tarihi için önemlidir. Zira bu mahkeme neticesinde Themistokles, Kimon ve Alkibiades gibi birçok önemli isim Atina'dan sürgün edilmiştir. Atina Agorası ve Keraimakos kazılarında çok sayıda ostrakon bulunmuştur.

KAYNAKLAR

Hornblower, S. (1999). The Oxford Classical Dictionary.

Pomeroy, S. B. - Burstein S. M., W. Donlan, J. T. Roberts, D. W. Tandy. (2020). Antik Yunan’ın Kısa Tarihi Siyaset, Toplum ve Kültür, (çev. Oğuz Yarlıgaş), İstanbul: Alfa Yayınları.

Sacks, D. (1995). Encyclopedia of Ancient Greek World.

Tekin, O. (2008). Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, İstanbul: İletişim Yayınları.