On İki Levha Kanunları

Roma Forumu

On iki levha kanunları Roma'da MÖ. 5. yüzyılın başından beri süregelen patricii-pleb rekabetinin bir sonucu olarak aynı yüzyılın ortasında ortaya çıktı. Pleblerin kanunların yazılı hale getirilmesi talepleri nedeniyle consullerin atanması geçici olarak askıya alındı, kanunların yazılması ve halka açık hale getirilmesi için MÖ. 451 yılında on kişilik geçici bir komisyon olan decemvir'lere (decem-viri, "on adam" anlamına gelmektedir) yetki verildi. Komisyon, başkanlığını Appius Claudius'un yaptığı 10 tane patriciiden oluşuyordu. Bu komisyon bir yıl boyunca consulleri de aşan mutlak yetkiye sahip olacak, Cumhuriyet idaresini düzenleyen bir dizi kanun hazırlayacaktı. Hazırlanan kanunlar tunç (fildişi veya ahşap olduğu da söylenir) levhalar üzerine yazılıp Forum'da sergilenerek herkesin haberdar olması sağlandı. Böylece yüzyıllar boyu Roma hukukunun temel metni olarak varlığını sürdürecek "On İki Levha Kanunları" ortaya çıkmış oldu. On iki levha kanunları günümüze ulaşmamıştır, fakat bu kanunların hepsi olmasa da belli bir bölümü antik yazarların yapıtlarındaki alıntılar sayesinde bilinmektedir.

On iki levha kanunları Roma vatandaşlarının görev ve sorumluluklarını belirtiyor, yurttaşlar arasındaki hukuki ilişkilere açıklık getiriyordu. Kanunların varlığı ve yazılı olması, mesela üst düzey bir devlet memurunun kafasına göre kanun uydurmasını engelliyor, bu şekilde pleblerin hakkı korunmuş oluyordu. Kanunlar bilhassa evlilik, boşanma, miras ve babanın ev halkı üzerindeki hakları gibi konulara odaklanmıştı. Ailenin merkeziliği kabul edilmiş, babaların eşleri ile çocukları üzerindeki yetkileri tanımlanmıştı. Kanunlarla aynı zamanda mülkiyet hakları korunmuş, ihlaller sınırlandırılmıştır. Gece hırsızlık yapan birisi mal sahibi tarafından öldürüldüğünde, öldürene herhangi bir ceza verilmeyecekti. On iki levha kanunları davacıya eğer diretirse davalıyı zorla mahkemeye getirme hakkı tanıyordu. Kanunlar borç konusuna da büyük önem vermekteydi; borçluya 30 günlük süre tanınıyordu ve 60 günden fazla hapsedilmesine izin verilmiyordu. Ayrıca isteyenlerin kurtarmalık ödeyerek serbest kalmalarını sağlamak için pazar günleri mahkemeye çıkmalarına izin veriliyordu. 

On iki levha kanunları Eski Roma'da kanunların yazılı hale getirilmesi bakımından önemli bir adımdı; fakat neticede patricii-pleb mücadelesini sona erdirmedi. N. Faulkner decemviri yönetimindeki Roma'yı toprak sahibi ve tefecilerin hakimiyetindeki kapalı bir kast toplumu olarak tanımlamaktadır (N. Faulkner 2015, s. 67). Bu durum her ne kadar yazılı hale gelse de kanunların yurttaşların ortak menfaatini korumaktan ziyade her zaman olduğu gibi varlıklı kesimin çıkarını gözettiğini anlamamızı sağlamaktadır. Sonuçta plebler decemvirlerin faaliyetleri neticesinde Roma'da bir kez daha ayaklanmışlar ve MÖ. 449'da ikinci kez Kutsal Dağa (Mons Sacer) çıkmışlardır. Buna karşın decemviri yönetimi etkinliğini korumaya çalışsa da halkın tepkisi nedeniyle görevine son verilmiştir.

KAYNAKLAR

Boatwright, M. T. - D. J. Gargola, R. J.A. Talbert, N. Lenski. (2022). Romalıların Kısa Tarihi, (çev. İrem Kısacık), İstanbul: Say Yayınları.

Diakov, V.-S. Kovalev. (2015). İlkçağ Tarihi II: Roma, (çev. Özdemir İnce), İstanbul: Yordam Kitap.

Faulkner, N. (2015). Roma Kartalların İmparatorluğu, (çev. Çağdaş Sümer), İstanbul: Yordam Kitap.

Tekin, O. (2008). Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, İstanbul: İletişim Yayınları.